Ngành tôm Việt Nam đang đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt trên thị trường xuất khẩu. Trong bối cảnh này, việc chủ động nguồn tôm giống chất lượng cao không chỉ giúp ổn định sản xuất theo từng vụ nuôi mà còn góp phần giảm phụ thuộc vào nhập khẩu, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và hướng đến phát triển bền vững ngành tôm trong dài hạn.

Trại giống đạt chuẩn – Nền tảng cho chuỗi sản xuất tôm bền vững

Theo báo cáo của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, hiện cả nước có 1.577 cơ sở sản xuất và ương dưỡng tôm giống, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Khánh Hòa, Lâm Đồng, Vĩnh Long và Cà Mau. Các địa phương này chiếm 93% tổng số cơ sở và hơn 63% sản lượng tôm giống toàn quốc.

Riêng các tỉnh trọng điểm về ương dưỡng giống như Khánh Hòa, Lâm Đồng, Vĩnh Long, Cà Mau và An Giang hiện chiếm gần 90% tổng số cơ sở và 77% sản lượng tôm giống cả nước. Những con số này cho thấy mô hình trại giống tại Việt Nam đang phát triển mạnh, tạo điều kiện để người nuôi có nhiều lựa chọn hơn trong việc tiếp cận con giống phù hợp.

Tuy nhiên, đi cùng với sự đa dạng là nhu cầu đánh giá và chọn lọc kỹ lưỡng. Việc lựa chọn trại giống đạt chuẩn, đáp ứng yêu cầu về chất lượng, an toàn sinh học và truy xuất nguồn gốc là yếu tố then chốt giúp người nuôi giảm thiểu rủi ro ngay từ đầu vụ.

Nâng cao tỷ lệ trại giống đạt chuẩn: Tín hiệu tích cực nhưng chưa đồng đều

Nếu như năm 2020, cả nước mới chỉ có 660 cơ sở được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất và ương dưỡng tôm giống (đạt 39,1%), thì đến năm 2024, con số này đã tăng lên 935 cơ sở (tương đương 59,3%).

Đáng chú ý, đến nay 100% cơ sở đăng ký cấp giấy chứng nhận đã công bố áp dụng tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) hoặc tiêu chuẩn cơ sở tương đương. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy nỗ lực chuẩn hóa hoạt động sản xuất tôm giống, tuy nhiên mức độ tuân thủ và hiệu quả triển khai trên thực tế vẫn còn sự chênh lệch giữa các vùng.

Những thách thức trong sản xuất và quản lý tôm giống hiện nay

Mặc dù chất lượng tôm giống đã có nhiều cải thiện, ngành tôm vẫn đang đối mặt với không ít thách thức. Số lượng vùng sản xuất đáp ứng đồng thời các yêu cầu về tập trung và an toàn sinh học còn hạn chế; cơ sở hạ tầng xuống cấp tại một số khu vực; trong khi chính sách hỗ trợ phát triển giống chưa đủ mạnh để thu hút đầu tư dài hạn.

Bên cạnh đó, nguồn tôm bố mẹ trong nước vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu sản xuất. Hiện nay, khoảng 87% tôm thẻ chân trắng (TTCT) bố mẹ vẫn phải nhập khẩu, khiến chi phí sản xuất tăng cao và tiềm ẩn rủi ro về dịch bệnh cũng như chất lượng di truyền.

Theo ông Trần Công Khôi – Trưởng Phòng Giống và Thức ăn Thủy sản (Cục Thủy sản và Kiểm ngư), quá trình chọn tạo và gia hóa tôm bố mẹ tại Việt Nam vẫn gặp nhiều rào cản, đặc biệt là thiếu hạ tầng nghiên cứu đạt chuẩn an toàn sinh học, gây khó khăn cho việc triển khai các chương trình chọn giống dài hạn.

Ngoài ra, dù công tác kiểm dịch và giám sát chất lượng tôm giống đã được tăng cường, tình trạng tôm giống trôi nổi, chưa qua kiểm dịch vẫn còn tồn tại, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và sự an toàn của toàn chuỗi sản xuất.

Chủ động nguồn giống bố mẹ – Giải pháp then chốt cho phát triển bền vững

Hiện nay, nguồn tôm bố mẹ chọn giống trong nước mới chỉ đáp ứng khoảng 10–15% nhu cầu, cho thấy mức độ phụ thuộc lớn vào nhập khẩu vẫn là bài toán chưa có lời giải triệt để. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc phát triển nguồn tôm bố mẹ sạch bệnh, chọn lọc di truyền tốt, nhằm đảm bảo chất lượng tôm giống ngay từ khâu đầu vào.

Trước thực trạng đó, các cơ quan quản lý đã đề nghị tăng cường hướng dẫn các cơ sở sản xuất và ương dưỡng giống tôm nước lợ xây dựng, công bố và áp dụng tiêu chuẩn chất lượng, đồng thời thực hiện kiểm dịch theo đúng quy định. Song song, việc hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất và ương nuôi tôm giống hiệu quả sẽ giúp người dân và doanh nghiệp từng bước làm chủ nguồn giống, giảm rủi ro và nâng cao giá trị cho ngành tôm Việt Nam.